روایتی از فعالیت‌های کنشگران فرهنگی و فعالان هنری در موکب‌های هنر و رسانه
آیین ارزشی اربعین به عنوان یکی از آداب اجتماعی اسلامی، ظرفیت بالایی در بخش فرهنگی دارد که فراتر از ظرفیت موجود در عرصه زیارت مشاهد مشرفه است.
ظرفیت‌های فرهنگی اربعین می‌تواند در بخش‌های مختلف فرهنگی مانند برنامه‌های نمایشی و سینمایی، هنر‌های تجسمی، کتاب و مطبوعات، اسباب بازی و سایر محصولات فرهنگی سوژه سیاستگذاران، برنامه ریزان و فعالان عرصه فرهنگ باشد.
روشن است که یک مراسم مذهبی به تنهایی تمدن درست نمی‌کند، ولی یک مراسم مذهبی در تراز مراسم مربوط به سیدالشهداء سلام الله علیه و در اینجا مراسم اربعین می‌تواند آورده‌های بسیاری برای حرکت به سوی تمدن داشته باشد.
همان طور که مراسم عزاداری برای امام حسین علیه السلام توانست به صورت چشمگیری به یک تحول بسیار بزرگ اجتماعی و پیروزی انقلاب اسلامی مدد رساند، اکنون نیز به نظر می‌رسد اربعین دارای ظرفیت‌های بسیار بزرگ و قدرناشناخته‌ای برای تحولات بزرگ در سطح منطقه و امت اسلامی است.
در این راهپیمایی بزرگ و تاریخی، برخی از ادارات و ارگان‌های دولتی که ماهیتی فرهنگی دارند، بر انجام رسالت و وظایف فرهنگی خود در این فرصت بزرگ تاریخی و معنوی تلاش و همت دارند.
شاید انجام فعالیت‌های فرهنگی، هنری، ادبی و... در راهپیمایی اربعین خیلی به چشم نیاید و توجه بر ارائه خدمات رفاهی و... متمرکز باشد، اما این ادارات و ارگان‌ها عاشقانه و خالصانه با برپایی‌ایستگاه‌ها و موکب‌های متعدد، به انجام وظایف و رسالت فرهنگی خود مشغولند.
اهدا کتاب با موضوعات آئینی و عاشورایی، مذهبی و ادبی و سیره امامان معصوم خصوصاً حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و نگهداری از آن در کوله و کیف و... امکان داشتن یک هدیه فرهنگی را برای زائران مهیا می‌کند تا سر فرصت و در کمال آرامش با مرور خاطرات سفر و پیاده‌روی اربعین کتاب‌ها را مطالعه کنند.
امروزه در ایران اسلامی حرم مطهر امام رضا (ع) و زیارتگاه غالب امامزادگان در سراسر کشور، نقش فرهنگی خود را در سطح خاص بروز می‌دهند و باعث تقویت فضای فرهنگی هر منطقه و شهر می‌گردند.
اما اربعین که قرار سالیانه محبان اهل بیت(علیهم السلام) از سراسر جهان در زیارت حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) است، ظرفیت فرهنگی بالاتری از تمام موارد مذکور دارد.
زیرا در درجه نخست حجم جمعیتی بالاتری را به خود اختصاص داده و میلیون‌ها نفر در آن شرکت دارند.ثانیاً تنوع جمعیتی در آن بسیار متنوع بوده و در شرایطی همسان ملیت‌ها و اقوام مختلف در آن حضور دارند.
نکته سوم آن که نهاد‌ها و گروه‌های مختلف مردمی و دولتی در آن حضور داشته و هرکدام به نحوی در آن به ایفای نقش و یا ارائه خدمات می‌پردازند.
اما به نظر می‌رسد، قالب های فرهنگی و هنری نیز می‌تواند در این برنامه جانمایی شده و از کارکرد آن‌ها هم در این حرکت استفاده نمود که به اجمال از نظر خواهد گذشت.
۱. برنامه‌های نمایشی و سینمایی
یکی از عرصه‌های اثرگذار فرهنگی که امروزه در همه جوامع خواهان دارد و در میان عموم مردم، نفوذ بسیاری دارد، مقوله هنر‌های نمایشی است.
برنامه‌های نمایشی یکی از رایج‌ترین ابزار‌های فرهنگ‌سازی است که می‌تواند در اربعین هم نقش خود را به صورت ارزشی ایفا کند.
در سال‌های اخیر گروه‌های مختلف هنری، اقدام به برگزاری نمایش‌های آیینی در موکب‌های مستقر در مسیر پیاده روی اربعین نموده و زائران زیادی را جذب نمایش‌های خود با موضوعات عاشورایی نموده‌اند.
برخی از این نمایش‌ها قالبی همسان با آیین تعزیه خوانی داشته‌اند و با تفاوت‌های جزئی اجرایی شده‌اند. اما آن چه در ظرفیت فرهنگی اربعین از هنر‌های نمایشی توقع می‌رود، فراتر از وضعیت موجود است.
رویداد جهانی اربعین و پیام‌های ارزشی آن نباید در بعد درونی باقی بماند. در حالی که وضعیت برنامه‌های نمایشی در شرایط فعلی فقط تغذیه محدود زائران اربعین است.
بایستی این هنر بعد بیرونی این رویداد را نیز تغذیه نموده و از طریق هنر‌های نمایشی، پیام اربعین به جهانیان مخابره شود.
در جمهوری اسلامی ایران تا کنون هیچ فیلم نامه‌ای با محوریت موضوع اربعین نه در سینما و نه در تلویزیون با رویکرد فرهنگ اربعین ارائه نگردیده است. در سینما که فقر محتوای عاشورایی از صدا و سیما هم بیشتر است.
آن چه از هنرمندان جامعه شیعی و متولیان فرهنگی کشور انتظار می‌رود این است که در کمترین توجه به این رویداد عظیم، لااقل سالی یک فیلمنامه در میان انبوه سوژه‌های موجود در اربعین کار شده و به عنوان یک سریال تلویزیونی یا فیلم سینمایی با کیفیت استاندارد جهانی تولید گردد.
اگر چنین رویکردی در میان فیلم سازان ایران اسلامی اتخاذ شود، بخشی از معضل قدیمی فقدان و ضعف «قصه» در آثار نمایشی مرتفع می‌گردد و از سوژه‌های تکراری و نخ نما فاصله گرفته می‌شود.
این موضوع وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که قصه‌های نمایشی، با رویکرد بین‌المللی کار شده و قابلیت عرضه در سایر کشور‌های اسلامی نیز داشته باشد.
۲. هنر‌های تجسم
دیگر ظرفیت فرهنگی در اربعین، بهره‌مندی از قالب هنر‌های تجسمی است که می‌تواند در نوع خود اثرگذار باشد.
امروزه در سراسر عالم ناظر به موضوعاتی که در یک فرهنگ ارزشمند قلمداد می‌شوند، از قالب هنر در صنایع دستی و مصنوعات تولید شده در این بخش استفاده شده و حتی مسابقات و جشنواره‌های متنوعی پیرامون آن برگزار می‌گردد.
ظرفیت فرهنگی بالای اربعین می‌تواند متولیان امر را در این عرصه نیز به فعالیت کشانده و با تأمین فضای بروز نقش هنرمندان این بخش، از این طریق نیز پیام اربعین و معارف عاشورایی را به مخاطبان این قشر منتقل سازند.
فعالیتی که در راهپیمایی اربعین امسال از سوی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه شاهد بودیم که موکب فرهنگ و هنر در مسیر پیاده روی، با استفاده از قالب‌ها و کلیشه‌های هنری منقوش به مضامین مذهبی و رنگ مخصوص، لباس‌ها، کیف‌ها، چادر‌ها و سایر لوازم زائران را در مدت زمانی کوتاه، به طرحی هنری مزین نموده و از این طریق نقش فرهنگی خود را به نمایش می‌گذارد.
این یک جلوه ساده و جذاب از نقشی است که هنر می‌تواند در بعد فرهنگی اربعین داشته باشد. علاوه بر این نقاشی، گرافیک و حتی هنر فاخر مینیاتور، همگی بستر‌های جذابی هستند که هنوز جای خود را در بعد فرهنگی اربعین نیافته‌اند و نیازمند توجه بیشتر سازمانی و مردمی هستند.
۳. کتاب و مطبوعات
می‌دانیم کتاب، تنها فراورده فرهنگی است که هیچ موضوع دیگری نمی‌تواند جایگزین آن باشد. هرچه که علم و صنعت پیشرفت می‌کند و ابزار‌های جدیدتری برای انتقال اطلاعات در اختیار بشر قرار می‌گیرد.
اما همچنان کتاب، مسأله‌ای است که نیاز فرهنگی و معرفتی ملت‌ها بدان به روشنی احساس می‌شود.
اگر جای کتاب در سبد مصرفی خانواده‌ها، در شرایط مختلف اقتصادی محفوظ نماند، تبعات منفی آن در بخش‌های گوناگون سبک زندگی در عرصه خانوادگی و اجتماعی ظاهر خواهد شد. زیرا کمبود مطالعه، قطعاً فقر فرهنگی جوامع را به دنبال دارد.
اینک که اربعین در میان کشور‌های اسلامی تا حد زیادی رواج یافته و روز به روز هم به حرارت و شور آن افزوده می‌شود، متولیان حوزه نشر می‌توانند خوراک فکری و فرهنگی جوامع اسلامی در این بخش را مد نظر قرار داده و با تشویق مؤلفان و نویسندگان به تولید آثار مکتوب در این زمینه، مروج معارف حسینی باشند.
از سوی دیگر در شرایطی که امروزه پول‌های نفت (در برخی کشور‌های به ظاهر اسلامی) برای نوشتن کتاب ضد شیعه مصرف می‌شود. بایستی با توجه هرچه بیشتر به معارف ناب شیعی از جمله اربعین، با آن جریان‌های شیطانی مبارزه شده و محتوای متنوعی در زبان‌های مختلف چه در قالب رمان، چه در قالب شعر و متن ادبی و چه در قالب‌های دیگر به مخاطبان داخلی ارائه داد.
میثم بشیری کارشناس فرهنگی اداره ارشاد اسلامی شهرستان سنقروکلیایی
